Camille Van Vyve
24 Jul 2025
Het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot: rechten, omzetting en vermogensoptimalisatie
Het verlies van een partner is een ingrijpende emotionele gebeurtenis emotioneel bijzonder zwaar en brengt vaak complexe vragen over het vermogen met zich mee. In het Belgische recht vormt het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot een essentiële bescherming, waardoor de overblijvende partner de goederen van de overledene kan blijven gebruiken. Toch roept dit juridische mechanisme praktische vragen op over de omvang, de duur en de mogelijke omzetting ervan, zeker wanneer het nalatenschap gaat om financiële beleggingen.
Vruchtgebruik en blote eigendom: een korte herhaling
In een eerdere blog gaven we een uitgebreid overzicht van het concept vruchtgebruik. Kort samengevat:
- Vruchtgebruik betekent het recht om een goed te gebruiken en er de inkomsten (zoals huur, rente en dividenden) van te ontvangen, zonder het definitief te kunnen verkopen.
- Blote eigendom betekent eigenaar zijn van een goed zonder het te mogen gebruiken.
- Wanneer een goed verdeeld is tussen vruchtgebruikers en blote eigenaars spreekt men van gesplitste eigendom of “ontmembrering”. Dit kan soms voor spanningen zorgen, vooral bij erfenissen.
Erfenis bij gehuwde koppels met kinderen
In België geldt: als een gehuwde partner overlijdt zonder testament en er zijn kinderen, krijgt de langstlevende echtgenoot automatisch het vruchtgebruik van het volledige vermogen van de overledene. De kinderen erven de blote eigendom van datzelfde vermogen. Dit geldt voor zowel persoonlijke als gemeenschappelijke of onverdeelde goederen.
Erfenis bij koppels zonder kinderen
Indien er geen kinderen zijn en er geen testament werd opgesteld, krijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene en de volle eigendom van diens aandeel in het gemeenschappelijk vermogen. Andere erfgenamen (zoals ouders, broers, zussen of neven/nichten) erven de blote eigendom van de eigen goederen.
Erfenis bij wettelijke samenwoning
Wettelijke samenwonenden genieten het vruchtgebruik van de gezinswoning en het meubilair. Deze bescherming is beperkter dan bij gehuwde koppels en geldt niet voor het volledige vermogen. De rest van de goederen gaat in volle eigendom naar de wettelijke erfgenamen (kinderen, ouders, enz.).
Opgelet voor de wettelijke reserve
Deze standaardregels kunnen doorbroken worden met een testament. Let wel op: de Belgische wet voorziet een wettelijke reserve, een minimale erfenis waarop bepaalde familieleden sowieso recht hebben. Zo heeft de langstlevende echtgenoot minstens recht op het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap, waaronder minimaal het vruchtgebruik van de gezinswoning en het meubilair.
Omzetting van vruchtgebruik: een praktische oplossing
In de meeste gevallen eindigt het vruchtgebruik bij het overlijden van de vruchtgebruiker, waarna de blote eigenaars de volle eigendom verkrijgen. Soms is het echter moeilijk om samen te leven als vruchtgebruiker en blote eigenaar. In dat geval is de omzetting van vruchtgebruik een praktische oplossing om het vruchtgebruik om te zetten naar een gelijkwaardige economische waarde.
Mogelijkheden voor omzetting van vruchtgebruik
De omzetting kan verschillende vormen aannemen:
- Aankoop van de blote eigendom door de vruchtgebruiker: de langstlevende echtgenoot vergoedt de blote eigenaars en wordt zo volle eigenaar.
- Aankoop van het vruchtgebruik door de blote eigenaars: zij betalen een forfaitair bedrag om de volle eigendom te verwerven.
- Toekenning van een lijfrente aan de vruchtgebruiker, gebaseerd op de waarde van het vruchtgebruik.
- Verdeling in volle eigendom van bepaalde goederen aan de vruchtgebruiker, terwijl andere goederen naar de blote eigenaars gaan.
Wie kan een omzetting vragen?
Zowel de vruchtgebruiker (de langstlevende echtgenoot) als de blote eigenaars (kinderen of andere erfgenamen) kunnen de omzetting aanvragen. Idealiter is er overeenstemming tussen partijen. Er bestaat echter een vetorecht:
- De langstlevende echtgenoot kan zich verzetten tegen de omzetting van vruchtgebruik van de gezinswoning en het meubilair.
- De overledene kan in het testament expliciet de mogelijkheid van omzetting uitsluiten.
Als partijen niet overeenkomen, beslist de rechtbank op basis van ieders belangen.
Omzetting bij vastgoed
Bij vastgoed hangt de waarde van het vruchtgebruik vooral af van de leeftijd van de vruchtgebruiker (hoe jonger, hoe hoger de waarde) en van de geschatte waarde van het vastgoed. In de praktijk worden omzettingstabellen gebruikt die de waarde van het vruchtgebruik uitdrukken als een percentage van de volle eigendom, dalend naarmate de leeftijd stijgt. Volgens Julien Limet, successieplanningsexpert bij Tetralaw, zijn actuarieel-technische tabellen zoals de tabellen van Jaumain of Ledoux nauwkeuriger dan de wettelijke tabellen, die de marktrente onderschatten en het vruchtgebruik vanaf 70 jaar sterk devalueren. De omzetting van vruchtgebruik op vastgoed vereist steeds een notariële akte.
Vruchtgebruik op een effectenrekening: twee scenario’s
Bij een beleggingsportefeuille verschilt de aanpak naargelang het type fonds:
- Bij distributiefondsen is het duidelijk: de vruchtgebruiker ontvangt de dividenden, de blote eigenaar behoudt de waarde van het kapitaal.
- Bij kapitalisatiefondsen is het iets complexer: alle meerwaarden worden automatisch herbelegd, zonder directe inkomsten voor de vruchtgebruiker.
Overeenkomst voor kapitalisatiefondsen
Bij gebrek aan voorafgaande afspraken kunnen de erfgenamen (vruchtgebruikers en blote eigenaars) een overeenkomst sluiten waarin het volgende wordt bepaald:
- Een rente die overeenkomt met wat de portefeuille zou opleveren indien het een distributiefonds was, meestal tussen 2% en 5%.
- De modaliteiten van uitbetaling (frequentie, berekening, enz.).
- De voorwaarden voor het herbalanceren van de portefeuille.
Deze schriftelijke overeenkomst voorkomt conflicten en blijft in lijn met het Belgisch erfrecht. Een notariële akte is in dit geval niet verplicht.
Gesplitste rekeningen bij Easyvest
Easyvest biedt een efficiënte oplossing bij nalatenschappen van roerende goederen:
- Opening van gesplitste rekeningen: een aangepaste structuur waarin de rechten van elke partij duidelijk worden onderscheiden.
- Persoonlijke berekening van de vruchtgebruikrente: ons team bepaalt een realistisch en fiscaal veilig tarief, zodat de rente achteraf niet door de fiscus geherkwalificeerd kan worden.
- Geautomatiseerde uitbetalingen: regelmatige betalingen rechtstreeks naar de rekening van de vruchtgebruiker.
- Aparte rapportering: aangepaste documenten voor de vruchtgebruiker en de blote eigenaar(s).
Deze aanpak laat u optimaal profiteren van onze langetermijn-investeringsstrategieën op basis van kapitalisatie, met respect voor de rechten van elke partij en een gegarandeerd regelmatig inkomen voor de langstlevende echtgenoot. Of de splitsing nu volgt uit een nalatenschap of als voorbereiding daarop gebeurt, onze wealth managers staan klaar om u hierbij te adviseren.