Successie en erfrechtelijke reserve

De erfrechtelijke reserve (of wettelijke reserve) is een fundamenteel begrip binnen het Belgisch erfrecht. Het verzekert een speciale bescherming voor bepaalde familieleden van de overledene, door ervoor te zorgen dat zij een minimaal deel van de erfenis ontvangen. Het begrijpen van de wettelijke reserve en de implicaties ervan is essentieel voor iedereen die zijn successie wil plannen of zijn rechten als erfgenaam wil begrijpen.

Wat is de erfrechtelijke reserve in België?

In het Belgisch erfrecht komt de erfrechtelijke reserve overeen met het minimale deel van de erfenis dat verplicht toekomt aan een erfgenaam. De erfrechtelijke reserve is dus een deel van de erfenis dat bepaalde erfgenamen hoe dan ook moeten ontvangen: het kan niet worden aangetast, zelfs niet via een testament. Dit beschermingsprincipe voor bepaalde erfgenamen is een fundamenteel beginsel van ons erfrecht.

Wie zijn de reservataire erfgenamen in het Belgische recht?

De erfgenamen die recht hebben op dit deel worden "reservataire erfgenamen" genoemd en zijn:

• de weduwe of weduwnaar die dus met de overledene getrouwd was (niet de wettelijke samenwoner of de eenvoudige partner van de overledene);
• de kinderen.

Berekening van de erfrechtelijke reserve van de kinderen

Kinderen hebben altijd samen recht op een minimaal erfdeel dat gelijk is aan de helft van het vermogen van hun overleden ouder, dat ze onderling moeten verdelen naargelang van hun aantal. Zo heeft een enig kind recht op een minimaal deel van de erfenis ter waarde van de helft van het vermogen van zijn overleden ouder; twee kinderen hebben elk recht op een kwart van het vermogen; drie kinderen hebben elk recht op een zesde van het vermogen, en zo verder.

         

Berekening van het erfrechtelijke reserve van de overlevende echtgenoot

Het voorbehouden deel van de overlevende gehuwde echtgenoot is minstens het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap en dit voorbehouden deel moet minstens het vruchtgebruik omvatten van de gezinswoning en de meubels die deze inrichten:

• Als het vruchtgebruik van de gezinswoning minder is dan de helft van de nalatenschap, zal de overlevende echtgenoot niet alleen vruchtgebruik hebben van de woning en meubels, maar ook een aanvullend vruchtgebruik op andere activa van de nalatenschap om ervoor te zorgen dat zijn totale vruchtgebruik de helft van de nalatenschap bereikt;
• Als het vruchtgebruik van de gezinswoning meer is dan het vruchtgebruik van de helft van de nalatenschap, zal het voorbehouden deel van de overlevende echtgenoot beperkt zijn tot het vruchtgebruik van deze woning en de meubels die deze inrichten.

Verschillen tussen gehuwde overlevende echtgenoot, wettelijke samenwoner of feitelijke samenwoner

In tegenstelling tot de weduwe of weduwnaar heeft de wettelijk samenwonende partner recht op de nalatenschap, maar geen erfrechtelijke reserve. Dit betekent dat hij of zij normaal gesproken vruchtgebruik heeft van de gezinswoning en de meubels die deze inrichten, tenzij de overledene dit recht heeft afgeschaft via een testament - wat bijna onmogelijk is voor een reservataire erfgenaam. De feitelijk samenwonende partner heeft daarentegen geen erfrecht of reserve: hij of zij erft dus niets, tenzij dit wordt voorzien in een testament.

Zijn ouders reservataire erfgenamen?

De ouders van de overledene hebben geen reserve, maar de erfgenamen hebben een onderhoudsverplichting jegens hen. Behoeftige ouders kunnen dus onder bepaalde voorwaarden wel een rente vorderen (bvb. In de vorm van een kapitaal of lijfrente) die gefinancierd wordt uit de nalatenschap van hun overleden kind om in hun levensonderhoud te voorzien.

Kan men zijn huwelijkspartner onterven?

Het is mogelijk om uw echtgenoot of echtgenote volledig te onterven, en dus zijn of haar voorbehouden deel te ontnemen, alleen als aan de volgende drie voorwaarden is voldaan:

1. De echtgenoten leefden meer dan 6 maanden gescheiden op de dag van overlijden.
2. Vóór het overlijden was voor de rechter een gescheiden woning aangevraagd en sindsdien zijn de echtgenoten niet meer gaan samenwonen.
3. Er was een testament opgesteld waarin de overlevende huwelijkspartner werd onterfd vóór het overlijden.

Kan men een of meerdere kinderen onterven?

Het is daarentegen moeilijker om een kind volledig te onterven, tenzij dit gebeurt via een testament en het benadeelde kind daarna zijn of haar reserve niet opeist. Men kan echter een of meerdere kinderen bevoordelen ten opzichte van anderen door hen de hele of een deel van het beschikbare deel toe te kennen, dat wil zeggen de helft van uw vermogen die niet is toegewezen aan de reserve en waarover u vrij kunt beschikken.

De clausule Valkeniers: een wettelijke manier om kinderen uit een eerdere relatie te beschermen

De clausule Valkeniers is een beding dat toegevoegd kan worden aan een huwelijksovereenkomst van echtgenoten waarvan ten minste één een kind heeft uit een eerdere relatie. Het stelt echtgenoten in staat om vooraf afstand te doen van al dan niet een deel van hun wettelijke erfrechten. Dit maakt het onder andere mogelijk om het vruchtgebruik te wijzigen waarvan de echtgenoot verondersteld wordt te erven, om een verdeling tussen kind(eren) en stiefouder te vermijden. Zo kan een clausule Valkeniers bijvoorbeeld bepalen dat de overlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de gezinswoning en meubels zal erven gedurende een beperkte periode, om zo snel mogelijk de volledige eigendom aan de kinderen over te dragen.

Wat gebeurt er als de erfrechtelijke reserve niet wordt nagevolgd?

Als de testator via een testament de regels van de reserve niet heeft nageleefd, hebben de reservataire erfgenamen het recht om hun deel van de erfenis op te eisen tot aan hun beschermde deel. Wat de overledene heeft nagelaten, wordt "verminderd" tot het bedrag van het voorbehouden deel dat zij hadden moeten ontvangen: dit staat bekend als "reductie". Ook als een schenking vóór het overlijden een reservataire erfgenaam van zijn reserve berooft, zal hij zijn minimumdeel van de nalatenschap kunnen opeisen.

Echtscheiding en overlijden tijdens een echtscheidingsprocedure

Een echtscheiding annuleert het huwelijk en daarmee ook de reserve van de voormalige echtgenoot/echtgenote. Bovendien, als een echtscheidingsprocedure met wederzijdse instemming wordt gestart en een van de echtgenoten overlijdt tijdens de procedure, dan worden de erfregels toegepast zoals vastgelegd in de overeenkomsten die voorafgaand aan de echtscheiding met wederzijdse instemming zijn gesloten. Deze regels kunnen bepalen dat de erfrechten van de echtgenoten jegens elkaar gedurende de procedure in echtscheiding worden gehandhaafd of opgeheven.

Kan de langstlevende het vruchtgebruik van de gezinswoning verkopen?

Het recht van vruchtgebruik brengt bepaalde verplichtingen en lasten met zich mee. Zo kan het onderhoud van de gezinswoning in sommige gevallen bijzonder duur zijn. In dat geval kan de langstlevende afstand doen van zijn vruchtgebruik of dit omzetten. De wet voorziet 3 manieren om het vruchtgebruik van de overlevende echtgenoot om te zetten:

1. Omzetting in volle eigendom: door de blote eigendom terug te kopen, wordt de vruchtgebruiker volle eigenaar van de betreffende goederen;
2. Omzetting in een geldbedrag toegekend aan de vruchtgebruiker: de blote eigenaren kopen als het ware het vruchtgebruik terug en worden volle eigenaars;
3. Omzetting in een geïndexeerde en gegarandeerde rente: dit is ook een terugkoop van het vruchtgebruik, maar de prijs bestaat dit keer uit een lijfrente.

Hoe kan de waarde van het vruchtgebruik worden bepaald?

Vruchtgebruik is een tijdelijk recht: het kan niet langer duren dan het leven van de vruchtgebruiker en eindigt automatisch bij diens overlijden. Daarom is de waarde van het vruchtgebruik afhankelijk van de leeftijd van de vruchtgebruiker. Om deze te berekenen, zijn er tabellen die rekening houden met de leeftijd en het geslacht van de vruchtgebruiker, de historische evolutie van de rentetarieven en de gemiddelde levensverwachting zoals jaarlijks gepubliceerd door het Federaal Planbureau.

De portefeuilles van Easyvest als garantie voor eenvoud bij uw nalatenschap

De erfechtelijke reserve goed begrijpen is essentieel om een geschikte successieplanning te verzekeren en de rechten van wettelijke erfgenamen te waarborgen. Onze Wealth Managers hebben een goede kennis van het onderwerp en onze beleggingsportefeuilles bieden tal van voordelen voor de voorbereiding en uitvoering van een nalatenschap. Easyvest biedt namelijk de mogelijkheid om beleggingsrekeningen te openen in mede-eigendom of in vruchtgebruik en blote eigendom. Deze formules stellen de belegger in staat om zijn erfgenamen rechtstreeks en duurzaam te betrekken bij het beheer van zijn vermogen, volgens zijn wensen. Aarzel niet om contact op te nemen met onze beheerders voor meer informatie over dit onderwerp.