Camille Van Vyve
18 Apr 2024
Crises en herstel doorheen de tijd: Griekse schuldencrisis
Verzwakt door de wereldwijde economische crisis van 2008, bevindt Griekenland zich in een zeer moeilijke situatie met een hoge schuld en een groot begrotingstekort. Dit is in strijd is met de principes die van de Europese Unie waarvan Griekenland lid is. Er volgde een "schuldencrisis" die de markten door elkaar schudde... en die de Unie bijna deed ontploffen.
Wat is de context?
In 2010 verkeert Griekenland niet alleen in moeilijkheden, maar wordt het er ook van beschuldigd zijn situatie te hebben verzwegen bij de presentatie van zijn overheidsschuld aan Europa, wat bijdraagt tot de verergering van de crisis. Deze crisis is niet langer alleen economisch, het wordt ook een politieke crisis. Het bereikt een hoogtepunt wanneer de moeilijkheden Ierland, Portugal en Spanje dreigen te bereiken. Op dat moment heeft Europa geen andere keuze dan een massaal reddingsplan op te zetten.
Een historisch akkoord...
Medio mei werd een akkoord bereikt met Athene, dat van de Europese Unie en het IMF leningen kreeg voor een bedrag van 110 miljard euro over drie jaar. In ruil daarvoor moest Griekenland een reeks drastische maatregelen toepassen op zijn economie, waarop nauwlettend zou worden toegezien: lagere lonen bij de overheid, verhoging van de BTW, meer flexibiliteit op de arbeidsmarkt, enz. Maatregelen die aanleiding zullen geven tot hevig sociaal protest.
...en een nieuw fonds
Tegelijkertijd creëert de Unie het Europees Fonds voor financiële stabiliteit, met een initieel vermogen van 440 miljard euro, om financiële bijstand te verlenen aan EU-landen die in economische moeilijkheden verkeren. Dit fonds zal echter pas in december worden geratificeerd en dus in werking kunnen treden, waardoor er veel onzekerheid over de markten blijft hangen.
Nog niet genoeg
In het voorjaar van 2011 lijkt het erop dat deze maatregelen niet zullen volstaan: Griekenland verkeert nog steeds in moeilijkheden. Er ontstaan harde discussies tussen de Europese leiders, sommige zijn voorstander van een herstructurering van de Griekse schuld, andere niet. Op het spel staat niet alleen de redding van Griekenland zelf, maar ook van alle banken die het land financieren.
Markten zakken weg
Op 25 juli heeft het ratingbureau Moody's de schuld van Griekenland verlaagd. Op 27 juli heeft Standard & Poor's dit besluit bevestigd. Een vicieuze cirkel van stijgende rente en een toch al onoverkomelijke schuldenlast begon. De investeerders hadden een vertrouwenscrisis: zij vreesden dat zij bij schuldherschikking zouden moeten bijdragen en dat het Stabiliteitsfonds niet voldoende competent of in staat was te reageren als andere grote landen zouden worden geholpen.
De ECB onderneemt actie
Om de daling tegen te gaan, activeert de Europese Centrale Bank haar in 2010 opgezette programma voor de aankoop van activa (Securities Markets Programme). In augustus heeft zij Griekse, Ierse en Portugese schulden opgekocht om liquiditeit in het systeem te injecteren en de markten gerust te stellen. Zij zal dan ook Italiaanse en Spaanse schulden kopen.
Herstructurering van de Griekse schuld
Eind oktober werd, niet zonder moeite, overeengekomen dat particuliere banken meer dan 50% van de schuld die zij op Griekenland hebben zouden opgeven. Deze banken zullen dan geherkapitaliseerd moeten worden.
2015: de epiloog
Na twee rustige jaren werd 2015 gekenmerkt door nieuwe spanningen met de komst van SYRIZA in de Griekse regering, gekozen op basis van een programma dat zeer vijandig staat tegenover de door de Europese autoriteiten voorgestelde hervormingen. Na zes maanden onderhandelen zijn de spanningen zo groot dat Griekenland uit de eurozone dreigt te stappen. De regering van Aléxis Tsípras organiseert op 5 juli 2015 een referendum over het al dan niet aanvaarden van het door de schuldeisers voorgestelde plan, dat eindigt met een "nee". In de daaropvolgende dagen wordt een soortgelijk plan echter uiteindelijk aanvaard en goedgekeurd door het Griekse parlement.
Een storm in een glas water?
Hoewel de Griekse schuldencrisis veel inkt heeft doen vloeien gezien de politieke belangen die ermee gemoeid zijn, is het effect ervan op de markten vrij beperkt gebleven. In 2010 daalden de markten tussen begin april en eind juni met ongeveer 15%. Medio oktober hadden ze hun niveau van voor de crisis alweer bereikt. In 2011 is de daling even groot, maar het herstel zal anderhalf jaar duren. In 2015 bleef de aandelenmarkt stabiel, terwijl de obligatiemarkt 5% verloor en een jaar nodig had om te herstellen. Tussen 2010 en 2015 stegen de markten wereldwijd met 45%, gestimuleerd door het meegaand beleid van de centrale banken dat na de crisis van 2008 werd ingezet en in Europa aanzienlijk werd versterkt na de Griekse tegenslagen.
Schuld versus zeepbel, de vicieuze cirkel
In tegenstelling tot zeepbellen die uiteindelijk uiteenspatten, zijn problemen met de overheidsschuld doorgaans moeilijker te overwinnen, waardoor het betrokken land in een vicieuze cirkel terechtkomt waaruit het moeilijk kan ontsnappen. Want als een land te veel schulden heeft, moet het een bezuinigingsbeleid voeren. Daarmee drukt het de economische activiteit. Als de activiteit afneemt, dreigt een recessie. En in een recessie wordt het oplossen van het schuldprobleem bijna onmogelijk.
Moraal van het verhaal: diversifiëren!
Hoewel de Griekse schuldencrisis uiteindelijk bijna heel Europa heeft getroffen, bevestigt zij de absolute noodzaak van diversificatie van de portefeuille, zowel geografisch als qua activaklassen. Uiteindelijk hadden beleggers met een wereldwijde blootstelling niet zo veel last van de crisis. In feite profiteerden zij sterk van het toenmalige onconventionele beleid van de Fed en de ECB, dat de wereldeconomie een sterke impuls gaf.
Lees de andere afleveringen van de serie over crisissen en herstel: de tulpencrisis, de Black Monday, de Golfoorlog